جلوگیری از قطع پای دیابتی
دیابت تنها به بالا رفتن قند خون محدود نمیشود؛ یکی از خطرناک ترین عوارض آن آسیب جدی به پاهاست که در صورت بی توجهی میتواند منجر به زخمهای مزمن، عفونت و در نهایت قطع عضو یا قطع پای دیابتی شود. آمارها نشان میدهد که بیش از 85 درصد از قطع پاهای دیابتی با مراقبت های ساده و منظم قابل پیشگیری هستند. پس اگر دیابت دارید یا یکی از عزیزانتان مبتلاست، دانستن نکات زیر میتواند حیاتی باشد.
پای دیابتی به دلیل کاهش حس و خونرسانی، بیشتر مستعد زخم، عفونت و آسیب است. در این راهنمای جامع، دقیق ترین روشهای پیشگیری از قطع پا را به زبان ساده بررسی میکنیم. هر بخش از این مقاله طوری طراحی شده که حتی با رعایت یک یا دو مورد از آن نیز، ریسک آسیب به پاها و زخم پای دیابتی را تا حد چشمگیری کاهش میدهد. پس با دقت بخوانید و به صورت روزانه اجرا کنید.
پیشگیری و جلوگیری از قطع پای دیابتی
یکی از مهمترین دلایلی که پاهای دیابتی در معرض خطر هستند، بالا بودن مداوم سطح قند خون است. قند بالا به مرور زمان باعث آسیب به اعصاب پا (نوروپاتی محیطی) و رگهای خونی میشود که نتیجه آن کاهش حس پا و جریان خون است. این شرایط باعث میشود زخمها دیرتر بهبود یابند و عفونت ها راحت تر گسترش پیدا کنند.
کنترل سطح HbA1c (شاخص میانگین قند خون در سه ماه گذشته) به زیر ۷ درصد، یکی از بهترین روشها برای کاهش خطرات پای دیابتی است. برای رسیدن به این هدف، باید مصرف داروها طبق نسخه پزشک، پیگیری دقیق وعده های غذایی، و مدیریت استرس به صورت جدی رعایت شوند.
داشتن رژیم غذایی متعادل (شامل سبزیجات تازه، پروتئین های کم چرب، حبوبات و غلات کامل) در کنار ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی روزانه مانند پیاده روی، تاثیر چشمگیری بر کنترل قند خون دارد. همچنین پایش روزانه قند با دستگاه گلوکومتر کمک میکند تا هرگونه نوسان خطرناک را سریع متوجه شوید.
معاینه روزانه پاها، کلید شناسایی زودهنگام خطر
بسیاری از آسیب ها و زخمهای دیابتی زمانی به مرحله بحرانی میرسند که بیمار متوجه آنها نمیشود. چون اعصاب پا ضعیف شده اند، فرد حتی متوجه سوختگی، تاول یا بریدگی کوچک هم نمیشود. به همین دلیل، توصیه میشود هر شب قبل از خواب پاهای خود را بررسی کنید.
با استفاده از یک آینه کف و پشت پاها را به دقت نگاه کنید. اگر متوجه قرمزی، تاول، زخم، پینه، ترک یا تغییر رنگ پوست شدید، آن را جدی بگیرید. هرگونه تغییر در رنگ پوست به سمت آبی، بنفش یا سیاه ممکن است نشانه گردش خون ضعیف یا نکروز باشد.
اگر نمیتوانید خودتان پاها را بررسی کنید، از یک فرد مورد اعتماد یا پرستار بخواهید به شما کمک کند. ثبت روزانه وضعیت پاها در یک دفترچه نیز میتواند در پیگیری سلامت بسیار مفید باشد.
رعایت بهداشت روزانه پاها
نظافت و مراقبت روزانه از پاها یکی از ساده ترین اما مؤثرترین راهها برای پیشگیری از زخم و عفونت و جلوگیری از زخم پای دیابتی است. بهتر است هر روز پاها را با آب ولرم و صابون ملایم بشویید. آب داغ میتواند به پوست حساس دیابتی‌ها آسیب بزند، به ویژه اگر حس پا کاهش یافته باشد.
پس از شستشو، پاها را کاملاً خشک کنید، مخصوصاً بین انگشتان که محل تجمع رطوبت و رشد قارچ هاست. استفاده از حوله نرم و بدون فشار برای خشک کردن توصیه میشود. اگر پوستتان خشک است، از کرم مرطوب‌کننده استفاده کنید ولی از زدن آن بین انگشتان پرهیز نمایید.
ناخن‌ها باید مرتب و صاف کوتاه شوند تا در گوشت فرو نروند. هرگز ناخن‌ها را گرد کوتاه نکنید و از وسایل تیز استفاده نکنید. در صورت دیدن پینه یا میخچه، به هیچ‌وجه خودسرانه آن را برندارید و به متخصص مراجعه کنید.
اهمیت انتخاب کفش مناسب برای پای دیابتی
پای دیابتی نسبت به فشار، تماس و ساییدگی بسیار حساس است. برای جلوگیری از قطع پای دیابتی لازم است بدانید که استفاده از کفش و جوراب نامناسب یکی از دلایل اصلی زخمهای دیابتی است. هرگز با پای برهنه روی زمین راه نروید، حتی در خانه. سنگ ریزه، اجسام تیز یا حتی کاشی های خنک میتوانند باعث آسیب شوند.
کفشی را انتخاب کنید که گشاد، نرم و بدون دوخت درونی باشد. کفی کفش باید طبی، ضد ضربه و انعطاف پذیر باشد. جوراب های نخی و بدون درز برای کاهش اصطکاک توصیه میشود. از پوشیدن کفش ها یا جوراب های تنگ خودداری کنید چون جریان خون را مختل میکنند.
قبل از پوشیدن کفش، داخل آن را از نظر وجود هر گونه شی تیز یا تا خوردگی بررسی کنید. همچنین هر ۶ ماه یک بار کفش ها را تعویض کرده و برای فصول مختلف کفش مناسب تهیه کنید.
چگونه گردش خون پا را تقویت کنیم؟
کاهش جریان خون در پاها یکی از دلایل اصلی دیر خوب شدن زخمهای دیابتی و افزایش احتمال قطع پای دیابتی است. برای افزایش گردش خون باید سبک زندگی را بهبود داد. اولین و مهمترین قدم ترک سیگار است. نیکوتین باعث تنگ شدن عروق خونی شده و خون رسانی به پا را کاهش میدهد.
در زمان نشستن طولانی مدت، بهتر است پاها را کمی بالا بگذارید تا بازگشت خون راحت تر انجام شود. انجام حرکات ساده مثل چرخاندن مچ پا یا بالا بردن پنجه ها چند دقیقه در روز به بهبود خون رسانی کمک میکند.
در برخی موارد، پزشک ممکن است جوراب های واریس تجویز کند که فشار خاصی ایجاد کرده و از تورم جلوگیری میکند. این جوراب ها را باید طبق دستور استفاده کرد و از نمونه های استاندارد بهره برد.
درمان زخمهای کوچک برای جلوگیری قطع پا جلوگیری میکند
یکی از بزرگ ترین اشتباهات بیماران دیابتی، بی توجهی به زخم های کوچک یا درمان های خانگی و غیر تخصصی است. هر زخمی حتی کوچک ترین خراش در پای دیابتی ممکن است به سرعت عفونی و عمیق شود. این عفونت ها در صورت عدم درمان مناسب میتوانند به استخوان برسند و نیاز به قطع پا ایجاد کنند.
به محض مشاهده زخم یا تاول، محل آن را با سرم شستشو دهید، با گاز استریل بپوشانید و در سریع ترین زمان به پزشک یا کلینیک زخم مراجعه کنید. استفاده خودسرانه از بتادین، الکل یا پمادهای خانگی توصیه نمیشود زیرا ممکن است پوست را خشک کرده و مانع بهبودی شوند.
متخصصین زخم در کلینیک تخصصی زخم البرز از پانسمان های نوین مثل فوم، آلژینات، ژل و روشهای تخصصی مثل دبریدمان (برداشتن بافت مرده)، وکیوم تراپی یا اکسیژن درمانی موضعی استفاده میکنند که روند ترمیم را سریع تر میکند. اقدام سریع میتواند جلوی پیشرفت عفونت و در نهایت قطع عضو را بگیرد.
نقش کلینیک های تخصصی در جلوگیری از قطع عضو
در صورت بروز زخم، مراجعه به مراکز تخصصی درمان زخم به مراتب مؤثرتر از مراجعه به درمانگاههای عمومی یا داروخانه هاست. کلینیک های تخصصی زخم همچون کلینیک البرز دارای تیم های چند تخصصی هستند که شامل متخصص زخم، پرستار آموزش دیده، متخصص عروق، ارتوپد و گاهی متخصص تغذیه یا روانشناس هستند.
در این مراکز، ابتدا نوع زخم مشخص میشود (دیابتی، شریانی، نوروپاتیک یا ترکیبی) و سپس درمان براساس علت اصلی آن آغاز میشود. این تشخیص درست، مانع از درمان اشتباه و اتلاف وقت میشود. بسیاری از بیماران تنها به‌دلیل تأخیر در مراجعه به کلینیک زخم، به نقطه‌ای میرسند که دیگر امکان نجات عضو وجود ندارد.
در شهرهایی مانند کرج، مراجعه به کلینیک زخم البرز یکی از انتخاب های هوشمندانه است؛ چرا که این مرکز مجهز به فناوری های نوین درمان زخم است و با نظارت مداوم متخصصین، بیماران را تا بهبودی کامل همراهی میکند.
چه زمانی خطر قطع پا بالا می‌رود؟
شناخت علائم هشداردهنده زخمهای خطرناک در پای دیابتی میتواند از اتفاقات جبران ناپذیر جلوگیری کند. در صورتی که هر یک از موارد زیر را مشاهده کردید، باید به صورت اورژانسی به کلینیک یا بیمارستان مراجعه کنید:
- بوی بد زخم (نشانه احتمالی عفونت یا نکروز)
- تغییر رنگ پوست به سمت سیاه، بنفش یا آبی
- تب و لرز همزمان با ترشح چرک از زخم
- افزایش ناگهانی درد در ناحیه زخم
- قرمزی گسترده اطراف زخم یا نوارهای قرمز روی ساق پا
- کاهش حس و بی‌حسی شدید یا سرد شدن غیرطبیعی پا
این علائم میتوانند نشان‌دهنده گانگرن، عفونت سیستمیک یا انسداد عروقی باشند که در صورت تأخیر در درمان، ممکن است تنها راه چاره، قطع عضو باشد. در این شرایط، فقط مراکز تخصصی میتوانند اقدامات نجات بخش انجام دهند.
توصیه های کاربردی برای اطرافیان بیماران دیابتی
اطرافیان بیماران دیابتی نقش بسیار مهمی در پیشگیری از قطع پا دارند. اگر یکی از اعضای خانواده شما دچار دیابت است و سن بالایی دارد، ممکن است متوجه زخمهای خود نشود یا در مراقبت‌های بهداشتی کوتاهی کند. در این صورت، حمایت و همراهی شما حیاتی است.
روزانه پاهای بیمار را بررسی کنید، وضعیت ناخن، پوست و دمای آن را کنترل کنید. برای او کفش مناسب تهیه کرده و در خرید مواد غذایی سالم کمکش کنید. در صورت دیدن هر زخم یا تغییر غیرعادی، اصرار به مراجعه به پزشک یا کلینیک داشته باشید—even اگر مقاومت کند.
تشویق بیمار به شرکت در کلاسهای آموزشی دیابت، استفاده منظم از دستگاه قند خون، و همراهی در ویزیت های دوره ای نیز از جمله کارهایی است که میتواند در پیشگیری از آسیب های جبران ناپذیر بسیار مؤثر باشد.
قطع پای دیابتی قابل پیشگیری است
برخلاف تصور عمومی، قطع پای دیابتی یک اتفاق ناگهانی نیست؛ بلکه نتیجه بی توجهی های مکرر به مراقبت‌های ساده و اولیه است. کنترل قند خون، معاینه روزانه پا، رعایت بهداشت، انتخاب کفش مناسب، درمان فوری زخمها و مراجعه به کلینیک‌های تخصصی میتواند در بیش از ۸۰ درصد موارد از قطع عضو جلوگیری کند.
اگر شما یا عزیزانتان درگیر دیابت هستید، اکنون بهترین زمان برای شروع مراقبت جدی است. نگذارید یک زخم ساده زندگی را زیر و رو کند. برای مشاوره تخصصی و درمان زخمهای مزمن، می‌توانید به کلینیک زخم البرز مراجعه کنید. این کلینیک با کادری مجرب و تجهیزات نوین، همراه مطمئنی در مسیر حفظ پاهای بیماران دیابتی است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.